ترک نفقه فرزند
پیش از پرداختن به ترک نفقه فرزند لازم است بدانیم که نفقه در مفهوم لغوی مالی است که بصورت انفاق به دیگران داده می شود و در اصطلاح فقهی و حقوقی به معنای تامین هزینه های رایج زندگی همسر و فرزندان ( اقارب) می باشد و همانطور که پرداخت نفقه ی زن بر مرد واجب است پرداخت نفقه فرزندان نیز از مسئولیت‌های مالی پدر است که قانون برعهده وی گذاشته است. مطابق قانون مدنی پرداخت و تامین نفقه فرزندان و اقارب برعهده پدر است و همچنین موظف است به فرزند یا فرزندانش که تحت حضانت خود، مادر و یا فرد دیگری قرار دارند، نفقه پرداخت کند. تهیه مسکن، خوراک،پوشاک، درمان و… از جمله مواردی است که پدر باید در قبال فرزندش انجام دهد.
در صورت کوتاهی پدر در این زمینه (در صورت استطاعت مالی) بر طبق قانون با وی برخورد می‌شود و در صورتی که پدر فوت کرده باشد یا قادر به پرداخت نفقه فرزندان نباشد، پرداخت نفقه با پدربزرگ خواهد بود و در صورتی که جد پدری هم زنده نباشد یا نتواند نفقه بپردازد، تامین هزینه‌ها به عهده مادر خواهد بود و در صورتی که مادر هم نباشد یا خودش مشکلات معیشتی داشته باشد، به عهده اجداد پدری و اجداد مادر یعنی مادربزرگ پدری یا مادربزرگ مادری یا قیم و وصی خواهد بود.
اما درصورتی که پدر توانایی مالی برای پرداخت نفقه و پوشش هزینه های فرزند را داشته باشد اما اقدام به ترک نفقه فرزند کند ، لازم است توجه داشته باشد که ترک نفقه فرزند جرم محسوب شده و مستوجب کیفر است و چنانچه ذی نفع برای احیای حقش به دادگاه شکایت ببرد، دادگاه ممکن است پدر را به حبس از ۳ ماه و یک روز تا ۵ ماه محکوم کند
نفقه اقارب
همانطور که می دانید به جز همسر برخی خویشاوندان نیز حق مطالبه نفقه دارند اما این نفقه با آنچه که حق همسر است تفاوت زیادی دارد. پرداخت نفقه به خویشان و نزدیکان مشروط به این است که نفقه دهنده وضع مالی خوبی داشته باشد و برعکس، نفقه‌گیرنده از وضع مالی نامناسب برخوردار بوده و توان مالی نداشته باشد و نتواند از طریق اشتغال به شغلی، درآمدی که برای گذران زندگی کافی باشد، کسب کند. بنابراین صرفا زمانی می توان شخص را به پرداخت نفقه ی نزدیکانش ملزم کرد که ملاعت و توانایی مالی وی احراز شود چرا که پرداخت منوط به داشتن توانایی مالی است.
البته وظیفه نفقه دادن تنها میان برخی از خویشاوندان وجود دارد و نه همه آنها؛ قانون مدنی وظیفه پرداخت نفقه را میان «اقارب نسبی در خط عمودی» قرار داده است. یعنی کسانی که به واسطه ازدواج با کسی فامیل می‌شوند، (بجز حق نفقه زن از شوهر) به هیچ وجه حق گرفتن نفقه از او را ندارند و تنها میان کسانی که خویشاوندی نسبی دارند، وظیفه پرداخت نفقه وجود دارد.
و منظور از «خط عمودی» روابط شخص با پدر و پدربزرگ و مادربزرگ و هر چه که بالاتر برود و همچنین روابط با پسر و فرزندان او و همین‌طور فرزندان آنها هرچقدر که پایین برود می باشد. ، اما برادر و خواهر و فرزندان آنها در خط عمودی با انسان خویشاوندی ندارند پس تکلیفی به پرداخت نفقه به آنها نیست و آنها هم وظیفه‌ای در این خصوص ندارند. به عبارتی کسانی با هم در خط عمودی خویشاوندی دارند که از یکدیگر متولد شده باشند.
ترک نفقه فرزند در چه شرایطی امکان پذیر است؟
نفقه فرزند یا اولاد ویژگی های خاصی دارد که آن را از نفقه زوجه متمایز می کند . در شرع و قانون مدنی سن خاصی برای پرداخت نفقه به فرزند در نظر گرفته نشده است . اما بر اساس قانون مدنی ، شرایط پرداخت نفقه فرزند آن است که اولا کسی که نفقه می گیرد نتواند بوسیله اشتغال به شغل خاصی وسایل معیشت خود را فراهم کند ، ثانیا کسی که نفقه می پردازد باید استطاعت مالی داشته باشد .
بنابراین ، در صورتی که پدر استطاعت و تمکن مالی جهت پرداخت نفقه نداشته باشد ، نمی توان او را محکوم به پرداخت نفقه نمود . به لحاظ عرفی ، پسران تا سن هجده سالگی و تا زمانی که در منزل پدر خود تحصیل می کنند ، حتی در صورتی که والدین از هم طلاق نگرفته باشند ، می توانند دادخواست نفقه فرزند را به دادگاه بدهند و بعد از این سن ، پدر دیگر وظیفه ای برای پرداخت نفقه ندارد . دختران نیز تا زمانی که ازدواج کنند جزء افراد واجب النفقه محسوب می شوند و پدر موظف به پرداخت نفقه به آنهاست.
قانونگذار با هدف حفظ کیان و بنیان خانواده و رفع ضروریات زندگی اقارب، وجوب نفقه را بر عهده افراد قرار داده است. ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی در عقد دائم، نفقه زن را بر عهده شوهر دانسته و در مورد نفقه اقارب نیز، اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی را ملزم به انفاق به یکدیگر کرده است. با تصویب ماده ۶۴۲ ق.م.ا. نیز عدم انجام این وظیفه قانونی، جرم شناخته شده و بصراحت، امتناع منفق را از پرداخت نفقه جرم دانسته است و عنصر مادی جرم ترک انفاق یا ترک نفقه فرزند عبارت است از “امتناع” و “استنکاف” از پرداخت نفقه افراد واجب النفقه در صورت قدرت و توانایی شخص بر پرداخت نفقه.
مجازات و ضمانت اجرای ترک نفقه فرزند
یکی از شرایط الزام پدر به پرداخت نفقه این است که تمکن و توانایی مالی لازم برای پرداخت نفقه داشته باشد . در صورتی که پدر توانایی لازم برای پرداخت نفقه فرزندش را داشته باشد و با این حال نفقه نپردازد ، مرتکب جرم عدم پرداخت نفقه فرزند شده است و مطابق ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده ، هرکس با داشتن استطاعت مالی از پرداخت نفقه اشخاص واجب النفقه مانند فرزندان خودداری نماید ، به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود . که این مجازات برابر است با شش ماه تا دو سال حبس . فلذا فرزندان ( مادران به نمایندگی از آنان) می توانند با استناد به این ماده حکم جلب وی را از دادگاه تقاضا نمایند.
نکته : در نفقه ی زن ، می توان نفقه گذشته و به عقیده برخی از حقوقدانان نفقه آینده را نیز مطالبه نمود اما درمورد نفقه فرزند به عقیده بسیاری نمی توان نفقه گذشته را مطالبه نمود و صرفا برای زمان حال می توان تقاضای الزام به پرداخت نفقه را به دادگاه تقدیم نمود.
