انواع قتل
جان هر انسان بزرگترین موهبتی است که خداوند در اختیار او قرار داده است از این رو آسیب به آن و یا گرفتن آن همواره در طول تاریخ نکوهیده بوده است . در حال حاضر نیز قوانین همه ادیان و ملت ها برای جرم قتل مجازات تعیین کرده اند ؛ اما انچه درباره قتل باید در نظر گرفت شکل رخ دادن و قصد مرتکب آن است . گاهی کسی با هدف و کینه توزی اقدام به این کار می کند و گاهی کشته شدن فردی صرفا نتیجه یک اشتباه بوده است و مرتکب ابدا قصد چنین کاری را نداشته است . توجه به این نکته قانون گذار را در اجرای عدالت یاری می کند . درقانون مجازات اسلامی۹۲ ، قانون گذار قتل را به سه دسته تقسیم کرده است . از این رو در این مقاله به بررسی اقسام قتل از جمله قتل عمد ، قتل شبه عمد و قتل خطاء محض می پردازیم .
قتل عمد
قتل عمد به چه معناست قتل عمد به معنای کشتن غیر قانونی یک انسان زنده با تصمیم و اراده قبلی است
قتل عمد یکی از موارد جرم عمدی است . قتل عمد به معنای کشتن غیر قانونی یک انسان زنده با تصمیم و اراده قبلی است مثل اینکه کسی نقشه قتل دیگری بکشد و بر اساس آن اقدام به کشتن فرد مورد نظرش کند . قتل عمد انواع مختلفی را شامل می شود و دامنه گسترده ای دارد از جمله خفه کردن دیگری ، چاقو زدن ، کشتن با اسلحه ، فرو بردن سر کسی در آب ، تزریق و انواع مختلف دیگری . نکته مهم در همه این موارد این است که قاتل باید از قبل قصد و اراده انجام این کار را داشته است و به اصطلاح قصد عملی کردن نقشه هایش را دارد .
مجازات قتل عمد ، در صورت وجود شرایط لازم قصاص است .
قتل شبه عمد
تصور کنید کسی معلمی ، شاگردش را با هدف تادیب و تربیت کردن کتک بزند ولی این کار او باعث شود که کودک بمیرد . کودک بر اثر ضرب و شتم معلم فوت کرده است اما معلم قصد کشتن او را نداشته است . به این نوع قتل ، قتل شبه عمد می گویند . در واقع قتل شبه عمد ، قتلی است که قاتل تنها در عمل قصد داشته ولی قصد کشتن دیگری را نداشته است ؛ در مثالی که زده شد معلم ، شاگرد را کتک زده است اما قصد کشتن او را نداشته است .
نکته مهم : قتل در صورتی شبه عمد محسوب می شود که وسیله مورد استفاده برای آن قتاله و کشنده نباشد مثلا زدن با خط کش نوعا موجب کشتن نمی شود اما زدن با چاقو نوعا موجب کشتن می شود . بنابراین حتی اگر مرتکب بگوید من با چاقو زدم اما قصد کشتن نداشتن ، قتل عمد محسوب می شود .
به طور کلی برای تشخیص قتل شبه عمد می توان گفت در صورتی که مرتکب بر اثر تقصیر یا جهل به موضوعی و یا اینکه قصد کشتن نداشته است ، فردی را بکشد ، قتلش شبه عمد محسوب می شود و مجازات آن پرداخت دیه و مجازات تعزیری ( معمولا حبس ) است .
قتل خطاء محض
تعریف قتل خطاء در قتل خطاء محض مرتکب نه در عمل و نه در نتیجه قصد کشتن دیگری را ندارد
قتل خطاء محض همانطور که از نام آن بر می آید ناشی از یک خطای کامل است . در واقع در قتل خطاء محض مرتکب نه در عمل و نه در نتیجه قصد کشتن دیگری را ندارد . مثل وقتی که کسی به سمت پرنده ای شلیک می کند ولی تیر به یک انسان اصابت می کند . البته باید دقت کرد مرتکب در این حالت در شلیک کردن دچار تقصیر نشده باشد و احتمال اینکه تیر به یک انسان بخورد ندهد . یا مثلا کسی که در حالت بیهوشی مرتکب جرمی می شود یا اینکه جرم توسط کودک صغیری انجام شود .
یک حقوقدان و مدرس دانشگاه در بررسی تغییرات قانون جدید مجازات اسلامی در بخش قصاص، با یادآوری مواد قانون سال ۱۳۷۰ به «حمایت» می‌گوید: در آن قانون قتل در سه مورد عمدی تلقی می‌شد؛ بند (الف) در ماده ۲۰۶ این قانون آمده بود که قصد فعل کشنده به همراه قصد کشتن قربانی اگر منجر به سلب حیات و قتل شخصی شود، قتل عمدی تلقی می‌شود که این مورد با اندکی تغییر در قانون جدید نیز پذیرفته شده است. دکتر علی نجفی توانا ادامه می‌دهد: بنابراین اگر کسی قصد کشتن دیگری را داشته باشد و او را عمدا مضروب و مصدوم کند قتل، عمدی است و فرقی نمی‌کند که وسیله به‌کار رفته چه شرایطی داشته باشد. اگر قصد کشتن وجود داشته باشد حتی اگر این اقدام نوعا کشنده نباشد قاتل مرتکب قتل عمد شده است و مجازات آن قصاص است. این قتل را در حقوق عرفی قتل عمد به معنای خاص تلقی می‌کنند.
قصد فعل بدون قصد کشتن
این حقوقدان خاطرنشان می‌کند در حقوق فرانسه، انگلستان و بسیاری از کشورهای دیگر بین قتل، آدم‌کشی، قتل عمد ساده و قتل عمد به معنای خاص تفاوت قائل شده‌اند.. نجفی توانا می‌افزاید: در بند (ب) ماده ۲۰۶ قانون مصوب ۱۳۷۰ حالتی بیان شده است که در آن فاعل قصد صدمه زدن و جراحت به دیگری را دارد اما قصد کشتن او را ندارد، ولی موجب مرگ دیگری می‌شود. این حالت در قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۰ قتل عمدی تلقی می‌شد و همانند بند «الف» مستحق قصاص بود؛ این در حالی است که در قانون مجازات عمومی بسیاری از کشورهای جهان، این نوع قتل «در حکم عمد» تلقی می‌شود و مجازات آنها با یک درجه تخفیف نسبت به مجازات قتل‌عمد به معنای خاص مقرر شده است. ابهام به‌وجود آمده در این بود که آیا شایسته است کسی که عمدا دیگری را می‌کشد با کسی که در یک درگیری پس از تحمل صدمات بسیار ناگهان مشتی به شقیقه دیگری می‌زند و شخص را می‌کشد، مشمول یک مجازات باشد و قصاص شود؟ یا بارها دیده شده است که در یک نزاع، شخصی توسط چند نفر مورد ضرب و جرح قرار می‌گرفت و ناگهان اقدامی می‌کرد که یکی از افراد می‌مرد و اگر این اقدام دفاع مشروع به‌شمار نمی‌رفت، قتل‌عمدی تلقی می‌شد و این عادلانه نبود. این استاد دانشگاه توضیح می‌دهد خوشبختانه بر اثر توجه به پیشنهادهایی که در این زمینه ارائه شد در نهایت مقنن در بند «ب» ماده ۲۹۰ قانون مجازات اسلامی تغییراتی را ایجاد کرد که بستر لازم برای تبدیل قتل‌های مستوجب قصاص به قتل‌های شبه‌عمد فراهم شد.
