در پاسخ به سوال بطلان معامله یعنی چه، بایستی در وهله اول با معنای لغوی بطلان آشنا بود. بطلان در لغت به معنای کان لم یکن است، یعنی امری که از ابتدا به صورت صحیح واقع نشده است و باطل بوده است اما ابطال به معنای امری است که از ابتدا به صورت صحیح واقع شده است اما سپس شرایط صحت را از دست داده است.
اگر معامله ای واقع گردد اما شرایط صحت معامله وجود نداشته باشد آن معامله باطل است و باید برای چنین معامله ای دعوی بطلان معامله طرح نمود.
جهت جلوگیری از طرح دعوی اشتباه در محاکم درک صحیح بطلان معامله یعنی چه بسیار حائز اهمیت است چراکه درکه موضوعی که بدان جهت قصد اقامه دعوی وجود دارد از ارکان اصلی دادرسی محسوب می گردد.
شرایط بطلان معامله
جهت صحت هر معامله ای لازم است که شرایط صحت معامله که در ماده ۱۹۰ قانون مدنی وجود دارد در کنار یکدیگر جمع باشند و چنانچه هر کدام از شرایط مندرج در ماده مزبور در معامله ای نباشد معامله را می توان با طرح دعوی بطلان معامله به جهت وجود موارد بطلان معامله باطل اعلام نمود.
از جمله شرایط بطلان معامله این است که معامله ای که انجام می گیرد شرایط صحت معامله را دارا نباشد. شرایط صحت معامله عبارتند از:
۱) قصد و رضای طرفین
عدم وجود قصد و رضا در انعقاد یک معامله از شرایط بطلان آن معامله است.
قصد و رضا یکی از شرایط اساسی صحت معاملات است تا زمانی که دو فردی که قصد انعقاد معامله ای را دارند برای انعقاد معامله رضایت نداشته باشند معامله شکل نمی گیرد در واقع منظور از قصد، قصد و نیت درونی افراد است. از این رو اگر قصد و نیت واقعی طرفین یک چیز باشد و قصد و نیت ظاهری چیز دیگری باشد در این صورت بین قصد باطنی و ظاهری تفاوت وجود دارد و به عبارت دیگر قصد و رضا معیوب است و چنین عقدی شکل نمی گیرد. و چنانچه عقد و معامله ای بر پایه قصد و رضا معیوب شکل بگیرد در این صورت هر کدام از طرفین می توانند در صورتی که قصد و رضا معیوب باشد به جهت اینکه عقد واقع شده دارای شرایط بطلان معامله است دعوی بطلان معامله را مطرح نمایند.
۲) اهلیت طرفین
عدم اهلیت هر کدام از طرفین معامله یکی از شرایط بطلان معامله است که از نظر قانون گذار نیز بسیار حائز اهمیت است.
اهلیت به معنای دارا بودن بلوغ و عقل و رشد برای طرفین معامله است. چنانچه معامله بین طرفین صورت گیرد هر دو طرف عاقل و بالغ و در معاملات مالی دارای رشد نباشند چنین معامله ای به جهت دارا بودن شرایط بطلان معامله، باطل است و چنانچه مشخص شود که معامله ای بین دو طرف شکل گرفته است که طرفین دارای بلوغ و عقل و رشد نبودند امکان طرح دعوی بطلان معامله به جهت عدم اهلیت طرفین معامله وجود دارد.
قانون بیمه نکردن کارفرما در ایران
۳) موضوع معین که مورد معامله باشد.
یکی از اصلی ترین شرایط هر معامله ای مشخص بودن موضوع است و در صورتی که معامله ای منعقد گردد که فاقد موضوع باشد در این صورت معامله به جهت اینکه شرایط بطلان معامله را داراست باطل و کان لم یکن است.
چراکه هر معامله ای که انجام می گیرد بایستی دارای یک موضوع مشخص باشد که با توجه به این موضوع معامله صورت گیرد و چنانچه موضوع مشخصی جهت معامله ای که صورت می گیرد وجود نداشته باشد و یا اینکه موضوع مردد باشد در این صورت معامله باطل است چراکه موضوع معامله اگر مردد باشد معلوم نیست که بر سر چه چیز معامله صورت می گیرد از این رو به جهت اینکه شرایط بطلان معامله را داراست، معامله باطل و امکان طرح دعوی اعلام بطلان معامله وجود دارد.
۴) مشروعیت جهت معامله
از اصلی ترین مواردی که در انعقاد هر معامله ای لازم است مشروعیت معامله است چرا که عدم مشروعیت معامله از شرایط بطلان معامله است و این حق را ایجاد می نماید که دعوی بطلان معامله مطرح گردد.
آنچه مسلم است این است که، هر معامله ای که انجام می گیرد برای اینکه صحیح باشد بایستی مشروع باشد چرا که معاملات نامشروع در قانون باطل است از این رو اگر موضوع معامله خرید و فروش اموال نامشروع همچون خرید و فروش مشروبات الکلی باشد این معامله به جهت فقدان مشروعیت باطل است.
چنانچه مشخص گردد موضوع معامله مشروعیت نداشته است معامله باطل است و چنین معامله ای را می توان با طرح دعوی اعلام بطلان معامله به جهت عدم مشروعیت باطل اعلام نمود.
نکته:
در واقع ماده ۱۹۰ قانون مدنی شرایط صحت معاملات را بیان داشته است و در صورتی که هر کدام از ۴ شرط مندرج در ماده که توضیحات آن گذشت وجود نداشته باشد از موارد بطلان معامله محسوب می گردد که با هر کدام از موارد بطلان معامله امکان طرح دعوی اعلام بطلان معامله وجود دارد.
مدارک مورد نیاز برای طرح دعوی اعلام بطلان معامله
در علم حقوق اصلی وجود دارد به نام اصل صحت معاملات، این اصل بدین معناست که هر معامله ای که انجام می گیرد اصل بر صحت و درستی آن است مگر اینکه عدم صحت آن کشف گردد. از این رو برای اینکه با طرح دعوی اعلام بطلان معامله بتوان معامله را باطل نمود لازم است که اسناد و مدارک اعلام بطلان معامله فراهم باشد. این اسناد و مدارک عبارتند از:
- تصویر مصدق قرارداد
- تصویر مصدق مالکیت
- تصویر مصدق کارت ملی
- تصویر مصدق شناسنامه
- شهادت شهود
- معاینه محلی
- ارجاع به کارشناسی
در تنظیم دادخواست اعلام بطلان معامله لازم است که در تنظیم دادخواست در قسمت مربوط به اسناد و مدارک، چنانچه اسناد و مدارک مزبور موجود است درج گردد و جهت ارائه به محکمه، ضمیمه دادخواست گردد.
تفاوت ابطال معامله و بطلان معامله
شاید در ظاهر دعوی اعلام بطلان معامله با دعوی ابطال معامله یکی به نظر برسد اما لازم به ذکر است که دعوی اعلام بطلان معامله با دعوی ابطال معامله متفاوت است و تفاوت ابطال معامله و بطلان معامله، در این است که دعوی ابطال معامله، دعوی است که برای معامله ای طرح می شود که از ابتدا شرایط صحت معاملات از جمله شرایط ماده ۱۹۰ قانون مدنی را داشته باشد و سپس بنا به دلایلی شرایط صحت را از دست بدهد از این رو این معامله در ابتدا صحیح واقع شده است و در حال حاضر برای باطل نمودن آن باید دعوی ابطال معامله طرح گردد اما در دعوی اعلام بطلان معامله، دعوی در ابتدا شرایط صحت معامله را ندارد و افرادی که به این امر واقف می شوند در واقع به این امر معترضند که معامله دارای شرایط صحت معامله نبوده است، از این رو دعوی بطلان معامله طرح می گردد و امکان طرح دعوی ابطال معامله نیست چرا که نمی توان درخواست ابطال معامله ای را نمود که از ابتدا باطل بوده است و برای درخواست معامله ای که در ابتدا باطل بوده است باید دعوی اعلام بطلان معامله را طرح نمود.
تفکیک و دانستن توافت ابطال معامله و بطلان معامله در طرح دعوی در محاکم دادرسی خود را به خوبی نشان می دهد، چراکه اگر هر کدام به اشتباه به جای دیگری استفاده شود دعوی را با قرار رد دعوی مواجه می سازد.
دادگاه صالح به رسیدگی به دعوی اعلام بطلان معامله
دعوی اعلام بطلان معامله با توجه به اینکه معامله ای که انجام می گیرد، منقول باشد یا غیر منقول، دادگاه رسیدگی کننده به آن متفاوت است . اگر معامله ای که انجام می گیرد منقول باشد در این صورت دعوی اعلام بطلان معامله منقول در صلاحیت دادگاه اقامتگاه خوانده است و چنانچه مالی که مورد معامله قرار می گیرد غیر منقول باشد در این صورت دعوی اعلام بطلان معامله راجع به مال غیر منقول در صلاحیت دادگاه محل وقوع مال غیر منقول است. از این رو چنانچه دعوی اعلام بطلان معامله نسبت به ملک باشد بایستی در دادگاه محل وقوع ملک دعوی اعلام بطلان معامله را مطرح نمود.
مشاوره حقوقی دعوی اعلام بطلان معامله
دعوی اعلام بطلان معامله دعوی است که جهت طرح آن لازم است که در وهله اول دانست که بطلان معامله یعنی چه و شرایط بطلان معامله به چه شرایطی بستگی دارد و همینطور مشخص گردد که موارد بطلان معامله چیست و در چه مواقعی رخ می دهد و چگونه ممکن است معامله ای را که صورت گرفته است با طرح دعوی اعلام بطلان معامله از ابتدا باطل نمود.
متاسفانه برخی از افراد به اشتباه به جهت اینکه تفاوت ابطال معامله و بطلان معامله را نمی دانند، دعوی ابطال معامله را به جای دعوی اعلام بطلان معامله مطرح می نمایند و یا بلعکس، و همین امر سبب می شود که دعوی با قرار رد دعوی مواجه شود. از این رو انتخاب عنوان صحیح جهت طرح دعوی در درجه اولی اهمیت قرار دارد. از این رو توصیه می شود در اقامه دعوی اعلام بطلان معامله، حتما با مشاور حقوقی دعوی اعلام بطلان معامله، مشاوره و هم فکری های لازم را داشته باشید و البته که بهتر است این امور را به وکیل متخصص بسپارید تا با اشرافی که بر قوانین و رویه دادگاه ها دارد بتواند در کمترین زمان ممکن نتیجه مطلوب را از آن شما نماید.
