جعل اسناد
یکی از عوامل مهم تنظیم روابط مختلف افراد جامعه با یکدیگر اسنادی که مردم به آن ها اعتماد دارند و اگر این اعتماد و اطمینان افراد جامعه نسبت به اسناد تنظیمی سلب شود، امنیت و نظم اجتماعی و روابط اجتماعی آن جامعه با اخلال روبرو خواهد شد . بنابراین حفظ و رعایت صحت محتوای آن ها جهت جلب اعتماد عمومی لازم و ضرورت دارد. از این روست که به مسئله جعل اسناد پرداخته می شود.
جعل در لغت به معنی دگرگون کردن ، منقلب نمودن ،گردانیدن ، قرار دادن ، آفریدن ،وضع کردن ، ساختن و ایجاد کردن به کار رفته است.این جرم در قانون به علت برهم زدن ثبات اقتصادی و آسیب به اعتماد عمومی و نظام اقتصادی و اجتماعی از جرایم علیه آسایش و امنیت عمومی مطرح شده است و در نظام کیفری ایران از سال ۱۳۰۴ با تصویب قانون مجازات عمومی جرم شناخته شده است. قانون مجازات اسلامی در فصل پنجم از کتاب پنجم تحت عنوان جعل و تزویر در مواد ۵۲۳ تا۵۴۲ به بحث جعل و اقسام آن پرداخته است. به نظر می رسد که تزویر اعم از جعل است چون یکی از روشهای مزورانه که قانون پیش بینی کرده است جعل است. جرم جعل با توجه به ماده ۷۲۶ ق.م.ا از جرایم برخوردار از ماهیت عمومی و در نتیجه غیر قابل گذشت است
همچنین از نظر قضائی، سیاسی، اجتماعی، هنری و تاریخی، ارزش نگهداری داشته باشد. در واقع، سند، عبارت از واحدى از مواد حاوى اطلاعات، اعم از نوشتاری، دیداری و شنیداری است که به دست اشخاص حقیقی یا حقوقی و یا در رایانه، ایجاد شده و دارای ارزش نگهداری باشد. در قوانین مدنی ایران، سند، عبارت است از هر نوشته که در مقام دعوا یا دفاع، قابل استناد و وسیله اثبات باشد.
در مجموع سند، میباید دو خصوصیت بارز داشته باشد تا اطلاق سند به آن ممکن باشد:
یکی این که قابلیت استناد داشته باشد و دیگر آن که محصول کار و اندیشه بشری باشد. البته باید توجه داشت براى این که نوشته‌اى سند محسوب گردد، نیازى نیست تا از آن نوشته در دادگاه استفاده شود، بلکه باید آن نوشته قابلیت استناد داشته باشد. براى مثال، شخصى به دیگرى مبلغى وجه دستى مى‌دهد و در مقابل از او رسید دریافت مى‌دارد؛ این نوشته اگر به امضاى طرف برسد – قابلیت استناد دارد و سند محسوب مى شود؛ گرچه بین این دو
نفر اختلافى حاصل نشود و نیازى به طرح در مراجع قضائی نیز نباشد و این رسید، صرفا براى یادآورى اخذ شده باشد. در هر حال به عنوان سند تلقی می‌گردد.
مفهوم و انواع جعل اسناد
در قانون ایران تعریفی از جرم جعل نشده است ، بلکه احکام راجع به انواع مختلف آن طی بیست ماده از۵۲۳ الی ۵۴۲ در فصل پنجم قانون تعزیرات مصوب ۱۳۷۶و نیز قوانین گوناگون دیگر آورده شده اند. ماده ۵۲۳ اشعار میدارد: (جعل و تزویر عبارتند از : ساختن نوشته یا سند یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیر رسمی یا خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن یا تقدیم یا تاخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی یا الصاق نوشته ای به نوشتۀ دیگر یا به کار بردن مهر دیگری بدون اجازۀ صاحب آن و نظایر اینها به قصد تقلب )
این ماده تعریفی از جرم جعل ارائه نکرده بلکه تنها به ذکر مصادیقی از آن بسنده نموده و به علاوه با افزودن عبارت « و نظایراینها » در بخش انتهایی ماده از ارزش این ماده در تبیین دقیق جعل کاسته است . علاوه بر این ماده ۵۲۳ به دلیل عدم مجازات برای جرم جعل نمی تواند عنصر قانونی این جرم محسوب شود بلکه این ماده تنها معنی و مفهوم واژه جعل را در مواد بعدی تا حدی روشن میکند. بنابراین باید عنصر قانونی انواع مختلف جعل را در سایر مواد فصل بیستم « قانون تعزیرات » و قوانین متفرقه جسته و تنها برای تعیین اینکه چه عملی ممکن است جعل محسوب شود از مادۀ ۵۲۳ استفاده کنیم .اما حقوقدانان تعاریف گوناگونی از آن ارائه داده اند از جمله : « جعل عبارت است از ساختن یا تغییر دادن آگاهانۀ نوشته یا سایر چیزهای مذکور در قانون به قصد جا زدن آنها به عنوان اصل برای استفادۀ خود یا دیگری به ضررغیر.»
شرط تحقق جعل غیر از تنظیم سند برخلاف واقع این است که جاعل باید با داشتن نیت اقدام به جعل امضا یا مهر کرده و در ضمن باید در این اقدام‌ها، قابلیت و امکان ورود ضرر نیز وجود داشته باشد. بنابراین کسی اگر اسنادی را جعل کند که امکان ورود ضرر نیز وجود داشته باشد و نیت جعل نداشته باشد جعل امکانپذیر نمی‌شود.
از جمله اسناد مهمی‌که در هر جامعه ای کاربرد روزمره داشته و در کلیه نهادها و ارگانها و سازمانهای دولتی و خصوصی مورد استفاده قرار می‌گیرد اسناد هویتی هستند و این اسناد پایه و اساس صدور سایر اسناد در سازمان های دولتی و غیره از قبیل ادارات و مراجع رسمی، ثبتی و … قرار می‌گیرند
جعل اسناد هویتی :
مدارکی هستند که برای تعیین هویت افراد و شناسایی آنها در جامعه بکار می‌روند و شامل شناسنامه و کارت ملی ، گذرنامه ، گواهینامه ، پایان خدمت یا معافیت از خدمت ، مدارک شناسایی صنفی ، کارت شناسایی ادارات دولتی و غیره است.
جعل گواهینامه رانندگی :
عبارت از اجازه نامه است که برای رانندگی وسایل نقلیه از طرف مقامات صلاحیت دار به نام اشخاص صادر می‌گردد و مدارکی جهت اثبات و گواهی دارا بودن شاخص های قانونی رانندگی توسط افراد می‌باشد.
جعل گذرنامه :
سندی است که از طرف ماموران صلاحیت دار دولت جهموری اسلامی‌ایران ( مذکور در قانون گذرنامه ) برای مسافرت اتباع ایران به خارج و یا اقامت در خارج و یا مسافرت از خارج به ایران صادر می‌شود و …
