*طرح و اقامه دعوی یا دفاع از آن در دادگستری علاوه بر داشتن دانش حقوقی مستلزم دارا بودن مهارتی است که در بستر زمان و با ممارست به دست می آید و عدم آشنایی به این علم و فن موجب خواهد شد یا اصل حق قابل مطالبه و استیفا نباشد ویا دست کم احقاق آن با معطلی و اطاله مواجه شود. از طرفی دسترسی آسان به عدالت هزینه هایی را نیز درپی خواهد داشت که تامین آن برای همگان میسر نیست. در کشور ما برای دسترسی یکسان عامه به دادرسی عادلانه در اصل ۳۵ قانون اساسی آمده است:
” درهمه دادگاه ها طرفین دعوی حق دارند برای خود وکیل انتخاب کنند و اگر توانایی وکیل را نداشته باشند باید برای آنها امکانات تعیین وکیل فراهم شود”.
حال با توجه به این مهم سوالی که پیش می آید آن است که آیا برای استفاده قشرآسیب پذیرجامعه، امکانات لازم برای بهره مندی از راهنمایی و مشاوره حقوقی فراهم شده است و همگان قادر به استفاده از وکیل هستند؟ برای پاسخ به این پرسش عناوین وکالت اتفاقی، تسخیری و معاضدتی مورد بررسی قرار می دهیم:
– وکالت اتفاقی
برابر قانون، غیر از وکلای مجاز هیچ کس نمی تواند درجلسات دادگاه به سمت وکالت مداخله کند مگر به طور اتفاقی و آن هم به صورت محدود و این درحالتی است که شخص دارای معلومات کافی برای وکالت است ولی شغل وحرفه او وکالت در دادگستری نیست و می تواند برای بستگان سببی (مثل برادر، عمو، و…) یانسبی خود مثل( همسر، پدر و مادر همسر و…) وکالت کند ولی در سال بیش از سه مرتبه چنین اجازه ای به او داده نمی شود.
برای انجام وکالت اتفاقی”موقت” نیاز به صدور مجوز است بنابراین متقاضی این امر باید با درخواست کتبی که موارد ذیل در آن گنجانده شده، دردفتر کانون و کلا ثبت کند:
– معرفی کامل خود
– میزان تحصیلات و تجربیات موثر درقضیه
– مشخصات کامل و نشانی موکل مورد نظر و درجه قرابت با او
– موضوعی که می خواهد اقامه کند یا از آن دفاع کند
– کپی شناسنامه و آخرین مدرک تحصیلی و دوقطعه عکس
– کپی شناسنامه موکل یا موکلین و مدارکی که رابطه خویشاوندی بین او و موکل را ثابت می کند.
– امضای درخواست که این امضا یا توسط کانون یا یکی از دفاتر اسناد رسمی گواهی می شود.
– اخطاریه یا گواهی مرجع قضایی درمورد مشخصات پرونده و وقت رسیدگی نسبت به دعوی طرح شده
– کپی کارت پایان خدمت یا معافیت دایم”برای مردان”
برای هرمورد وکالت اتفاقی باید درخواست جداگانه با ضمایم کامل تهیه و تسلیم کانون شود. پس از تقدیم درخواست کانون حق دارد تا به منظور سنجش توان علمی و تجربی متقاضی از او مصاحبه و اختیار به عمل آورد . درهرحال پذیرش یا رد درخواست با کانون است.
– وکالت تسخیری
دریک تعریف ساده می توان گفت: وکالتی است که از طرف دادگاه درامور کیفری برای دفاع از متهم به وکلای دادگستری ارجاع می شود.
دردعاوی کیفری شاکی و متهم حق دارند که از وکیل استفاده کنند واگر متهم توانایی مالی برای انتخاب و معرفی وکیل نداشته باشد می تواند از دادگاه درخواست کند با برای او وکیلی تعیین کند. اگر دادگاه تشخیص دهد که متهم قادربه انتخاب وکیل نیست با استفاده از بودجه دادگستری برای متهم وکیل تعیین می کند. البته درجرایمی که مجازات آنها حسب مورد اعدام یا قصاص نفس یا سنگسار و یا حبس ابد است چنانچه متهم شخصا وکیل معرفی نکند دادگاه مکلف است برای او وکیل تسخیری تعیین کند حتی اگر شخص متهم چنین درخواستی را به عمل نیاورد. البته درجرایم منافی عفت متهم حق دارد از حضور یا معرفی وکیل برای خودش امتناع کند وکیل تسخیری که از سوی دادگاه برای متهم انتخاب می شود از سوی متهم قابل تغییر نیست مگر درمواردی که وکیل تسخیری یا همسر یا فرزند او دارای نفع شخصی درقضیه باشند یارابطه خویشاوندی بین وکیل بایکی از اصحاب پرونده وجود داشته باشد و مواردی از این دست که بی طرفی و امانت وکیل را دچار شائبه کند.(موارد مذکور صریحا درقانون شمارش و احصاء شده است.)
– وکالت معاضدتی
وکالتی است که از طرف کانون درامورمدنی “مثل تقسیم ارث، تخلیه عین مستاجره، خلع ید، طلاق و …” به وکلای دادگستری ارجاع می شود.
برای بهره مندی از این تاسیس مفید، متقاضی “خواهان یا خوانده” باید درخواست خود را به دبیرخانه موسسه معاضدت مستقر درکانون وکلای مرکز تقدیم کند و کسانی که دور از مرکز زندگی می کنند می توانند این درخواست را به دفتر دادگستری محل اقامت خود تسلیم کنند.
سپس دفتر دادگستری یا کانون تقاضانامه را به انضمام مستندات و مدارک لازم به دبیرخانه معاضدت می فرستد. اگر موسسه معاضدت قضایی لازم بداند می تواند از متقاضی توضیحاتی بخواهد وبرای این امر از او دعوت کند. موارد ذیل باید به درخواست معاضدت پیوست شود:
– گواهی از کلانتری یا معتمدین محل اقامت متقاضی که دلالت برعدم توانایی مالی او دارد.
– رونوشت مدارک دعوی
پذیرش یا رد درخواست با موسسه معاضدت قضایی است و اگر موسسه تشخیص داده که مقصود متقاضی سوء استفاده و شرخری است از تعیین وکیل خودداری و تقاضا را رد می کند.
پس از وصول درخواست، شعبه عرایض آن را بررسی می کنداگر درخواست ناقص باشد نواقص را به دفتر اعلا می کند و اگر کامل باشد عقیده اش را در پیشرفت دعوی نوشته و درصورتی که پیشرفت داشته باشد آن را به شعبه قضایی تسلیم می کند و شعبه قضایی وکیلی رابرای متقاضی تعیین می کند.
وکیل منتخب مکلف است قرارداد حق الوکاله تنظیم کند و نسخه دوم قرارداد را با رسید وکالت نامه به دبیرخانه معاضدت قضایی بفرستد و پس از خاتمه رسیدگی اگر موکل برنده دعوی شود و به اصطلاح محکوم له باشد یک پنجم حق الوکاله را وصول وبه صندوق کانون پرداخت کند.
مگر اینکه ثابت کند که دریافت حق الوکاله قانونا ممکن نبوده است.
وکیل معاضدتی باید از جریان کارپرونده و روند رسیدگی، شعبه قضایی کانون را مطلع سازد.
چنانچه تقاضای انتخاب وکیل معاضدتی رد شود متقاضی می تواند ظرف ده روز از این تصمیم به هیات مدیره کانون شکایت کند. رای این هیات درخصوص رد یا پذیرش درخواست قطعی است.
همچنین کانون های وکلای دادگستری و هیات اجرایی ماده ۲ آیین نامه اجرایی ماده ۱۸۷ برنامه سوم توسعه مکلف به تامین وکیل معاضدتی برای اشخاص بی بضاعت یا اشخاصی که قادر به پرداخت حق الوکاله هنگام انتخاب وکیل نیستند، می باشند. تشخیص بی بضاعت بودن یا عدم توانایی اشخاص برای پرداخت حق الوکاله با دادگاه مرجع رسیدگی به دعوی است وبرای تحقق این منظور روسای کل دادگاه ها درحوزه قضایی با همکاری موسسات معاضدت قضایی کانون های وکلا در استان ها وهیات ماده ۲ آیین نامه اجرایی ماده ۱۸۷ قانون برنامه سوم توسعه برابر مقررات مربوط عمل خواهند کرد.
وکلای دادگستری و مشاوران حقوقی وظیفه دارند هر ساله در سه دعوی حقوقی به عنوان معاضدت قبول وکالت کنند و اگر موکل محکوم له واقع شد حق الوکاله قانونی از آنچه که وصول شد به او پرداخت می شود.
از این رو کسانی که قدرت پرداخت حق الوکاله ندارند می توانند از کانون وکلا یا هیات اجرایی ماده ۲ آیین نامه اجرایی ماده ۱۸۷ و یا از روسای حوزه قضایی تقاضای معاضدت کنند مشروط بر اینکه دعوی واقعی بوده و راجع به شخص متقاضی باشد.
