همین که نکاح به درستی واقع شد برای زن و شوهر حقوق و تکالیفی را به وجود می آورد که به تعبیری می توان این حقوق و تکالیف
را آثار نکاح نامید ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی در این باره می گوید همین که نکاح به طور صحت واقع شد رابطه زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می شود.
بیشتر بخوانید :ازدواج مجدد مرد بدون اجازه همسر اول
درست است که در قانون برای هر یک از زوجین حقوق و تکالیفی را تعیین شده است و آثار عدم اجرای این تکالیف نیز پیش بینی شده است اما تعیین این موارد به تنهایی نمی توانند آرامش و سعادت خانواده را تامین کنند.یک مورد بسیار موثر در خوشبختی خانواده اخلاق زن و مرد می باشد زن و شوهر باید با صمیمیت و وفاداری با یکدیگر زندگی کنند و در تمام مسائل زندگی به یکدیگر کمک نمایند و از هر اشتراکی دریغ نورزند و در کار ها گذشت و فداکاری داشته باشند. فرض کنید زن و شوهری همیشه بر سر حقوق و تکالیفی که قانون برای آنها تعیین نموده است با هم نزاع داشته باشند و هر روز برای رفع اختلافات بین خود به مقامات قضایی رجوع نمایند در این موارد بدون تردید می توان گفت که خوشی و خوشبختی در زندگی آنها مشاهده نمی شود و فرزندانی خوشبخت به جامعه تحویل نمی‌دهند بنابراین بر اساس مواردی که بیان نمودیم خانواده باید بیش از هر چیزی به اصول اخلاقی پایبند باشد و توسل به ضمانت اجراهای عدم انجام تکالیف زمانی باید توسط طرفین به کار گرفته شود که ضروری باشد و به عنوان آخرین راه حل استفاده شود.
بیشتر بخوانید :نمونه دادخواست مطالبه نفقه از طرف زوجه در مشهد
همانطور که در قسمت قبل بیان نمودیم نکاح دارای آثاری می باشد که این آثار را می توان در دو دسته از جمله آثار مالی نکاح و آثار غیر مالی نکاح تقسیم نمود.
آثار غیرمالی نکاح را می‌توان به تکالیف مشترک زوجین و حقوق و تکالیف اختصاصی زوجین تقسیم نمود تکالیف مشترک زوجین مواردی از قبیل حسن معاشرت، معاضدت، وفاداری و حقوق و تکالیف اختصاصی زوجین نیز مواردی است مثل ریاست شوهر بر خانواده، تعیین مسکن، شغل زن و تمکین.
آثار مالی بین زن و شوهر مواردی مانند نفقه و مهریه.
در این نوشتار قصد داریم در مورد یکی از آثار غیر مالی نکاح یعنی تمکین بحث نمایید و این موضوع را مورد بررسی قرار دهیم.
مفهوم تمکین
تمکین از جمله تکالیف اختصاصی زن می‌باشد که بر اساس قانون بر عهده وی گذاشته شده است. این واژه دو معنی دارد. یک معنی عام و یک معنی خاص.
تمکین به معنای خاص یعنی زن نزدیکی جنسی با شوهر را به صورت متعارف بپذیرد و از نزدیکی با وی امتناع نورزد. البته در مواردی که نزدیکی جنسی برای او دارای ضرر است و او برای برقراری این ارتباط مانعی داشته باشد، مجاز است که از نزدیکی امتناع نماید. وظیفه تمکین به معنای خاص را می‌توان با قیاس، از تکالیف شوهر نیز دانست به این صورت که شوهر هم مکلف است در حد متعارف با زن خود رابطه جنسی برقرار نماید و اگر از این کار امتناع نماید وظیفه حسن معاشرت را به درستی به جا نیاورده است. بنابراین همانطور که زن باید نیازهای جنسی مرد را پاسخگو باشد مرد نیز وظیفه دارد به این تکلیف عمل نماید.
بیشتر بخوانید :دادگاه خانواده صلاحیت رسیدگی به چه موضوعاتی را دارد ؟
اما تمکین به معنای عام یعنی زن وظایف خود را نسبت به شوهر انجام دهد و از او او در حد قانون و متعارف اطاعت نماید به صورتی که ریاست شوهر را در خانواده بپذیرد اما اگر مرد طبقات نامشروع یا غیر متعارفی را از زن داشته باشد زن مکلف مکلف به اطاعت از شوهر نمی باشد در واقع تمکین به معنای آن از آثار ریاست مرد در خانواده می باشد. مثلا اگر شوهر زن را از ادای فرائض مذهبی باز دارد مثلاً او را به ترک نماز الزام نماید و مکلف نیست تا از دستور او پیروی نماید چراکه دستور وی امری نامشروع و توقع بیجا است.
از جمله مواردی که مرد میتواند انجام آن را از زن بخواهد موارد مربوط به رفت و آمد و مکاتبات زن می‌باشد که می تواند توسط شوهر کنترل شود ولی این کنترل نباید از حد متعارف بیشتر باشد اگر مرد بر خلاف متعارف از زن بخواهد که از خانه خارج نشود و به دیدار خویشاوندان و دوستانش نرود رفتار او غیر متعارف است و زن مکلف نیست تا به آن دستور عمل نماید.
مقام ریاست خانواده برای مرد و وظیفه تمکین برای زن ایجاب می‌کند که هرگاه در امور خانواده و تربیت اولاد و معاشرت ها و اعمال زن اختلاف نظری بین زن و مرد وجود داشته باشد زن از نظر شوهر پیروی کند مگر اینکه مجوز قانونی برای عدم اطاعت از شوهر وجود داشته باشد.
مفهوم نشوز و ناشزه و ضمانت اجرای عدم تمکین
در ابتدا لازم است مفهوم ضمانت اجرا را بیان نماییم. ضمانت اجرا یعنی نتیجه عدم اجرا. برای درک بهتر این مطلب را در غالب یک مثال توضیح می‌دهیم. مثلا فرض کنید مادری به فرزند خود میگوید باید تکالیف مدرسه خود را تا ساعت ۵ انجام دهی و اگر انجام ندهی امشب از شرکت در مهمانی محروم هستی. در ان مثال مادر عملی را از فرزند درخواست نمود و نتیجه عدم اجرای این درخواست را نیز ذکر نمود. بنابراین ضمانت اجرای دستور مادر در این مثال محرومیت از شرکت در مهمانی است.در مورد تمکین بیان نمودیم که قانون تکلیف به تمکین نموده است و ضمانت اجرایی برای عدم تمکین نیز بیان کرده است که در قسمت به بیان این ضمانت اجرا می‌پردازیم و بررسی می‌کنیم که اگر زنی به تکلیف به تمکین عمل ننماید چه نتیجه ای در انتظارش می‌باشد.
بیشتر بخوانید :دادن حق انتخاب مسکن به زن
به عدم تمکین در اصطلاح حقوقی نشوز گفته می شود و به زنی که به این تکلیف عمل نمی نماید ناشزه می گویند نشوز در لغت به معنی ارتفاع و بلند شدن است و این واژه در اصطلاح حقوقی نافرمانی یکی از زوجین را معنی می دهد هر چند که در قانون کلمه ناشزه صرفاً برای زنی استفاده شده است که به تکلیف تمکین عمل نمی نماید اما در فقه اسلامی نافرمانی زوج و عدم ایفاء زناشویی از ناحیه او نیز نشوز نامیده شده است. یکی از موارد بسیار مهم و موجود در نسبت دادن کلمه ناشزه به زن زمانی است که زن خانه را ترک نموده است در صورتی که هیچ عذر موجهی برای ترک خانه ندارد این مورد مهم ترین مورد در ناشزه بودن زن است. حال اگر هر دو طرف یعنی هم زن و هم مرد نافرمانی و وظیفه نشناسی داشته باشند به این حالت شقاق گفته می شود.هرگاه زن ناشزه باشد شوهر میتواند به دادگاه خانواده مراجعه نموده و از دادگاه بخواهد تا زن را الزام به تمکین بکند به علاوه زن نیز نمی تواند در مدتی که ناشزه می‌باشد از شوهر مطالبه نفقه کند. ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی در این رابطه مقرر می‌دارد هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود. بنابراین اگر زنی دعوای الزام به پرداخت نفقه را در دادگاه مطرح نماید و شوهر وی متقابلاً دعوای عدم تمکین را بر علیه زن اقامه نماید و بتواند ناشزه بودن وی را اثبات نماید نفقه به زن تعلق نمیگیرد و دعوای او رد میشود. البته لازم به ذکر است که در این دو دعوا یعنی دعوای نفقه از جانب زن و دعوای عدم تمکین از جانب مرد زمانی که مطرح شود مرد باید عدم تمکین را اثبات نماید وزن لازم نیست دلیلی بر تمکین بیاورد همچنین در دعوای نفقه به زن اقامه نموده است مرد باید پرداخت نفقه را اثبات کند زیرا که اصل بر این است که نه فقط از جانب مرد به زن داده نشده است ست و مرد باید با دلیل و مدرک اثبات نماید که پرداخت نفقه نموده است.نکته لازم به ذکر در این قسمت این است که اگر عدم تمکین ایکه از جانب زن رخ داده است با دلیل موجه باشد نمی توان زن را ناشی از نامید و به این ترتیب او را مستحق نفقه ندانست بنابراین اگر زن مانع مشروع و عذر موجهی در عدم تمکین داشته باشد حق وی نسبت به نفقه ساقط نخواهد شد مثلاً فرض کنید که زنی لت خطری که از جانب شوهر متوجه اوست از ماندن در خانه شوهر خودداری می‌کند و برای خود خانه‌ی مستقل تهیه نموده است یا اینکه به علت ابتلای شوهر به امراض مقاربتی، از نزدیکی با امتنان نماید این امتناع باعث نمی شود که او را ناشر بنامیم و حق نفقه او را ساقط کنیم
بررسی موضوع تمکین در حقوق سایر کشورهای اسلامی
نکاح از حیث حقوق و وظایف زوجین در اغلب کشورهای اسلامی آثار کم و بیش یکسان و مشابه ای دارد حقوق و تکالیف مهم مشترک زوجین در این کشورها به طور خلاصه همان حسن معاشرت و معاضدت و تشیید مبانی خانواده و تلاش در اداره زندگی زناشویی و وفاداری زن و شوهر نسبت به یکدیگر است. در اغلب کشورهای اسلامی موضوع ریاست مرد بر خانواده مورد پذیرش است و مرد در عین حال که در امور مشترک زناشویی و خانواده به عنوان تصمیم گیرنده موثر مداخله داشته و روابط خانوادگی را تنظیم می کند سلطه ای در اموال اختصاصی زن نخواهد داشت.۹بر اساس مقررات موجود در کشورهای اسلامی مرد باید به همسر خود ازم بدهد تا او به ملاقات خویشاوندان و بستگان خود برود و یا آنان را به این منظور به منزل خود دعوت نماید و زن نیز مکلف است در حدود حرف از شوهر خود
بیشتر بخوانید :اجرت المثل زن ناشزه در مشهد
اطاعت کند و در صورت داشتن توانایی جسمی به فرزند مشترک خود با شوهر شیر بدهد و به والدین و سایر خویشاوندان شوهر به قدر متعارف احترام گذارد و در صورتی که عذر موجه قانونی ندارد با شوهر خود به مسافرت برود. اما در مواد ۳۴ تا ۳۶ قانون احوال شخصیه مراکش و مواد ۲۴ تا ۲۶ قانون احوال شخصیه تونس این موضوع بیان شده است که اگر در ضمن عقد نکاح شرط شده باشد که زن مجبور به مسافرت با شوهر خود نیست و میتواند از رفتن مسافرت با شوهر خود امتناع نماید.در زمینه حدود وظایف و حقوق زوجین و آثار ناشی از نکاح در کشورهای مذکور نکته جالب توجه این است که زوج نمی تواند بدون موافقت و رضایت زوجه خویشاوندان خود را با زوجه خود هم مسکن نماید. آیا در حقوق ایران نیز چنین نسبتی وجود دارد در این رابطه باید گفت در حقوق ایران این موضوع مورد قانون‌گذاری واقع نگردیده است ولی می‌توان با مقایسه و بررسی مواد قانون مدنی گفت این موضوع بستگی به وضعیت زن و عرف و عادت دارد
