تخلفات قضات و نحوه رسیدگی و مجازات قاضی متخلف
دادگستری مرجع تظلمات عمومی است و هر شخصی با مراجعه به دادگستری قصد دارد حق تضییع یا انکار شده خود را احقاق کند. منتها گاهی ممکن است قاضی صلاحیت رسیدگی به پرونده ای را نداشته باشد که در درجه ۸ اول خود قاضی موظف است از رسیدگی خودداری و پرونده را به مرجع صالح ارسال نماید و چنانچه طرفین دعوا موارد رد دادرس را مشاهده کنند می توانند رد دادرس را بخواهند.
علاوه بر این ممکن است دادرس در رسیدگی به پرونده مرتکب تخلف شود، در چنین حالتی می توان به دادگاه انتظامی قضات علیه قاضی مذکور شکایت نمود.
موارد رد قاضی کدامند؟
طبق ماده ۹۱ قانون آیین دادرسی مدنی؛ دادرس در موارد زیر باید از رسیدگی امتناع نموده و طرفین دعوا نیز می توانند او را رد کنند:
- الف – قرابت نسبی یا سببی تا درجه سوم از هر طبقه بین دادرس با یکی از اصحاب دعوا وجود داشته باشد.
در مورد این بند دو نکته قابل ذکر است: در تشخیص رابطه های خویشاوندی دادرس محور قرار می گیرد و نکته دوم اینکه اقوام زن با خویشان شوهر به این سبب هیچ قرابتی ندارند. - ب – دادرس قیم یا مخدوم یکی از طرفین باشد و یا یکی از طرفین مباشر یا متکفل امور دادرس یا همسر او باشد.
منظور از مخدوم شخصی است که با خادم رابطه استخدامی به مفهوم اعم واژه دارد. - ج- دادرس یا همسر یا فرزند او، وارث یکی از اصحاب دعوا باشد.
نکته قابل ذکر در مورد وارث مذکور در این بند این است که منظور وارث فرضی است. - د – دادرس سابقا در موضوع دعوای اقامه شده به عنوان دادرس یا داور یا کارشناس یا گواه اظهارنظر کرده باشد.
- ه- بین دادرس و یکی از طرفین و یا همسر یا فرزند او دعوای حقوقی یا جزایی مطرح باشد و یا در سابق مطرح بوده و از تاریخ صدور حکم قطعی دو سال نگذشته باشد.
درمورد این بند باید افزود شکایت انتظامی از دادرس دعوای حقوقی یا کیفری نیست که موجب رد شود حتی صرف شکایت کیفری را نمی توان دعوای جزایی دانست. - و – دادرس یا همسر یا فرزند او دارای نفع شخصی در موضوع مطروح باشند.
تفاوتی نمی کند که نفع جزیی یا کلی باشد.
رد دادرس چگونه صورت می گیرد؟
مهلت رد دادرس تا پایان اولین جلسه دادرسی است مگر اینکه سبب ایراد متعاقباً حادث شود. درخواست رد شکل ویژه ای ندارد و بنابراین اگر شفاهی است درصورت جلسه مزبور نوشته می شود و اگر به موجب لایحه یا ضمن لایحه است که ثبت و پیوست پرونده می شود.
تخلفات قضات چیست؟
تخلفات قضات چند دسته هستند:
دسته اول- تخلفات دارای مجازات درجه۱ تا ۴
- درج نکردن مشخصات خود یا امضاء نکردن زیر صورتجلسات، اوراق تحقیق و تصمیمات یا ناخوانا نوشتن یا به کار بردن کلمه یا عبارت سبک و ناپسند
- عدم اعلام ختم دادرسی در دادگاه و ختم تحقیقات در دادسرا یا تأخیر غیر موجه کمتر از یک ماه در صدور رأی و اجرای آن
- عدم حضور عضو دادگاه در جلسه رسیدگی بدون عذر موجه یا شرکت نکردن وی در مشاوره و صدور رأی و امضاء آن یا عدم تشکیل جلسه رسیدگی در روز مقرر بدون عذر موجه
- عدم نظارت منتهی به بی‌نظمی‌متصدیان امور شعب مراجع قضائی بر عملکرد اداری شعب
- عدم اعمال نظارت مراجع عالی قضائی نسبت به مراجع تالی و دادستان نسبت به دادیار و بازپرس از حیث دادن تعلیمات و تذکرات لازم و اعلام تخلفات، مطابق قوانین مربوط
- بی‌نظمی در ورود به محل کار و خروج از آن یا عدم حضور در نوبت کشیک، جلسات هیأت ها و کمیسیونهایی که قاضی موظف به شرکت در آنها است، بدون عذر موجه و بیش از سه مورد در ماه یا سه نوبت متوالی
- غیبت غیرموجه و حداکثر به مدت یک تا پنج روز متوالی یا متناوب در یک‌دوره سه ماهه
- اهمال در انجام وظایف محوله
- اعلام نظر ماهوی قاضی پیش از صدور رأی.
دسته دوم- تخلفات دارای مجازات درجه ۴ تا ۷
- صدور رأی غیر مستند یا غیر مستدل
- غیبت غیر موجه از شش تا سی‌روز در یک دوره سه ماهه یا خودداری غیرموجه از عزیمت به محل خدمت یا ترک خدمت به مدت کمتر از سی‌روز
- دستور تعیین وقت دادرسی خارج از ترتیب دفتر اوقات بدون علت موجه
- تأخیر یا تجدید وقت دادرسی بدون وجود جهت قانونی و بدون ذکر آن
- رعایت نکردن مقررات مربوط به صلاحیت رسیدگی اعم از ذاتی یا محلی
- رفتار خارج از نزاکت حین انجام وظیفه یا به مناسبت آن
- تأخیر غیر موجه بیش از یک ماه در صدور رأی و اجرای آن
- عدم رعایت مقررات مربوط به تشکیل جلسه دادرسی و ابلاغ وقت رسیدگی
- خودداری از اعلام تخلفات کارکنان اداری، ضابطان، وکلاء دادگستری، کارشناسان رسمی‌دادگستری، مشاوران حقوقی قوه قضائیه و مترجمان رسمی به مراجع مربوط، در موارد الزام قانون.
دسته سوم- تخلفات دارای مجازات درجه۶ تا ۱۰
- سوء استفاده از اموال دولتی، عمومی و توقیفی.
- خودداری از اعتبار دادن به مفاد اسناد ثبتی بدون جهت قانونی.
- خودداری از پذیرش مستندات و لوایح طرفین و وکلاء آنان جهت ثبت و ضبط فوری در پرونده.
- خودداری غیرموجه از عزیمت به محل خدمت در موعد مقرر یا ترک خدمت بیش از سی‌روز.
- استنکاف از رسیدگی و امتناع از انجام وظایف قانونی.
دسته چهارم- تخلفات دارای مجازات درجه ۸ تا ۱۳
- گزارش خلاف واقع و مغرضانه قضات نسبت به یکدیگر.
- اشتغال همزمان به مشاغل مذکور در اصل یکصد و چهل و یکم (۱۴۱) قانون اساسی یا کارشناسی رسمی‌دادگستری، مترجمی رسمی، تصدی دفتر ازدواج، طلاق و اسناد رسمی و اشتغال به فعالیتهای تجاری موضوع ماده (۱) قانون تجارت.
- خارج کردن مستندات و لوایح طرفین از پرونده.
- خروج از بی‌طرفی در انجام وظایف قضائی.
- پذیرفتن هرگونه هدیه یا خدمت یا امتیاز غیرمتعارف به اعتبار جایگاه قضائی.
- رفتار خلاف شأن قضائی.
رفتار خلاف شئونات قاضی یعنی چه؟
طبق تبصره ماده ۱۷ قانون نظارت بر رفتار قضات؛ رفتار خلاف شأن قضائی عبارت است از انجام هرگونه عملی که در قانون، جرم عمدی شناخته می‌شود و یا خلاف عرف مسلم قضات است به نحوی که قضات آن را مذموم بدانند.
بنابراین اگر قاضی مرتکب جرم شود هم مجازات جرم را باید تحمل کند و هم از شغل قضاوت به طور دائم منفصل می شود.
برای تخلفات قضات باید کجا شکایت کرد؟
در شهرستانها می توانید به دفتر ارزشیابی عملکرد قضات در دادگستری مربوطه رفته و شکایت کنید. در تهران نیز دادگاه انتظامی قضات مرجع این امر است. به تخلفات قضات باید در دادگاه عالی انتظامی قضات شکایت کرد.
دادگاه عالی و دادگاه تجدیدنظر در تهران تشکیل می‌شود و بنا به تشخیص رئیس قوه قضائیه دارای شعب متعدد است. هر شعبه دارای یک رئیس و دو مستشار است. به تخلفات انتظامی قضات دادگاه و دادسرای ویژه روحانیت، مطابق آیین‌نامه دادسراها و دادگاههای ویژه روحانیت رسیدگی می‌شود.
موارد شروع به رسیدگی در دادگاه انتظامی قضات عبارتست از؛
- شکایت ذی‌نفع یا نماینده قانونی او
- اعلام رئیس قوه قضائیه
- اعلام رئیس دیوان عالی کشور یا دادستان کل کشور
- اعلام شعبه دیوان عالی کشور در مقام رسیدگی به پرونده قضائی
- ارجاع دادگاه عالی
- اطلاع دادستان.
دادسرای دادگاه انتظامی قضات
دادگاه و دادسرای انتظامی قضات در تهران فعال است و در معیت دادگاه انتظامی قضات دادسرای انتظامی فعال است. ریاست دادسرا به عهده دادستان است که باید حداقل دارای بیست سال سابقه کار قضائی باشد و در ده سال اخیر خدمت خود محکومیت انتظامی درجه سه یا بالاتر نداشته باشد.
دادسرای انتظامی قضات در کاخ دادگستری قرار دارد و وظایف و اختیارات دادسرا عبارت است از:
- بازرسی و کشف تخلفات انتظامی‌قضات و تعقیب انتظامی‌آنان در هر مقام و رتبه
- نظارت مستمر بر عملکرد قضات، ارزشیابی آنان و تحقیق در اعمال و رفتار منافی با حیثیت و شأن قضائی با رعایت حریم خصوصی آنان.
- پیشنهاد تعلیق قاضی از خدمت قضائی به دادگاه عالی.
- پیشنهاد تشویق قضات دارای خدمات علمـی یا عملـی برجستـه به رئیس قوه قضائیه.
- پیشنهاد جابه‌جایی قضات به رئیس قوه قضائیه در اجرای اصل یکصد و شصت و چهارم (۱۶۴) قانون اساسی.
- بازرسی و تهیه گزارش در مورد عملکرد قضات بر حسب درخواست رئیس قوه قضائیه.
- سایر وظایف به موجب قوانین خاص.
صلاحیت دادگاه انتظامی قضات چیست؟
- رسیدگی به تخلفات انتظامی قضات
- رسیدگی به پیشنهاد دادستان در مورد تعلیق قاضی از خدمت قضائی
- ترفیع پایه قضائی
- حل اختلاف بین دادستان انتظامی و دادیار انتظامی موضوع ماده (۲۸) این‌قانون
- رسیدگی به اعتراض به قرار تعلیق تعقیب انتظامی
- اظهارنظر در خصوص اشتباه یا تقصیر قاضی موضوع اصل یکصد و هفتاد و یکم (۱۷۱) قانون اساسی و ماده (۳۰) این قانون
- سایر امور به موجب قوانین خاص.
موارد موقوفی تعقیف انتظامی چیست؟
- موضوع پرونده انتظامی قبلاً رسیدگی شده باشد.
- موضوع پرونده انتظامی مشمول مرور زمان شده باشد.
- قاضی که تخلف به وی منسوب است، فوت شده یا بازنشسته، بازخرید، مستعفی و یا به هر نحو دیگر از خدمت قضائی به‌طور دائم منفک شده باشد.
مدت مرور زمان تعقیب انتظامی از تاریخ وقوع تخلف و یا آخرین اقدام تعقیبی سه سال است.
مجازاتهای انتظامی قضات کدامند؟
مجازاتهای انتظامی‌قضات سیزده درجه به شرح زیر است:
- توبیخ کتبی بدون درج در سابقه خدمتی
- توبیخ کتبی با درج در سابقه خدمتی
- کسر حقوق ماهانه تا یک سوم از یک ماه تا شش ماه
- کسر حقوق ماهانه تا یک سوم از شش ماه تا یک سال
- کسر حقوق ماهانه تا یک سوم از یک سال تا دو سال
- تنزل یک پایه قضائی و در مورد قضات نظامی‌تنزل یک درجه نظامی یا رتبه کارمندی
- تنزل دو پایه قضائی و در مورد قضات نظامی‌تنزل دو درجه نظامی‌یا دو رتبه کارمندی
- انفصال موقت از یک ماه تا شش ماه
- انفصال موقت از شش ماه تا یک سال
- خاتمه خدمت از طریق بازنشستگی با داشتن حداقل بیست و پنج سال سابقه و بازخرید خدمت درصورت داشتن کمتر از بیست و پنج سال سابقه
- تبدیل به وضعیت اداری و در مورد قضات نظامی لغو ابلاغ قضائی و اعاده به یگان خدمتی
- انفصال دائم از خدمت قضائی
- انفصال دائم از خدمات دولتی
رسیدگی در دادگاه انتظامی قضات چگونه است؟
جلسه دادگاه عالی با حضور رئیس و دو مستشار تشکیل می‌شود و در صورت عدم حضور هر یک از آنان عضو معاون جایگزین می‌گردد و رأی اکثریت، مناط اعتبار است. در صورت درخواست دادستان یا صلاح دید دادگاه، دادستان یا یکی از معاونان یا دادیاران به نمایندگی از وی به منظور دفاع از کیفرخواست و اداء توضیحات لازم در جلسه حضور می‌یابد.
آراء دادگاه عالی مبنی بر محکومیت قاضی به مجازات تا درجه پنج، قطعی و در سایر موارد توسط محکوم‌علیه و در مورد آراء برائت توسط دادستان، ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ، قابل اعتراض در دادگاه عالی تجدیدنظر است.
اعاده دادرسی در دادگاه انتظامی قضات
محکوم‌علیه می‌تواند نسبت به تمامی احکام محکومیت قطعی یا قطعیت یافته به مجازات درجه پنج به بالا، صادره از دادگاه عالی یا دادگاه عالی تجدیدنظر، در صورت وجود یکی از موجبات اعاده دادرسی، درخواست اعاده دادرسی نماید. این درخواست حسب مورد به دادگاه عالی یا دادگاه عالی تجدیدنظر صادرکننده رأی تقدیم و در صورت تجویز اعاده دادرسی از سوی دادگاه مذکور، در همان دادگاه رسیدگی می‌شود.
