اعضای دیوان بین المللی
اساسنامه رم در یک کنفرانس بینالمللی از نمایندگان تامالاختیار کشورها در سال ۱۹۹۸ که به موجب تصمیم مجمع عمومی سازمان ملل متحد برگزار شده بود، با ۱۲۰ رأی موافق، ۷ رأی مخالف (چین، عراق، اسرائیل، لیبی، قطر، امریکا و یمن) و ۲۱ رای ممتنع اساسنامه رم به تصویب رسید.
تا ژانویه ۲۰۰۹ تعداد کشورهای عضو این نهاد به ۱۰۸ کشور رسیدهاست. تقریباً تمام کشورهای اروپایی و آمریکای جنوبی، حدود نیمی از کشورهای آفریقایی به همراه استرالیا، نیوزیلند و کانادا عضو دیوان هستند. اما از کشورهای آسیایی تنها ژاپن، مغولستان، افغانستان، تاجیکستان، اردن، کامبوج و تیمور شرقی به این دادگاه پیوستهاند.
۴۰ کشور هم اساسنامه رم را امضا کردهاند اما هنوز به تصویب مجالس قانونگذاری خود نرساندهاند. اسرائیل، سودان و آمریکا از امضای پیمان دادگاه بینالمللی خودداری کرده اند. ایران در ۳۱ دسامبر ۲۰۰۲ اساسنامه را امضا کرده، اما هنوز تصویب آن را در دستور کار مجلس قرار نداده است.
تشكيلات ديوان
ماده ۱- ديوان بينالمللي دادگستري كه به موجب منشور مللل متحد به عنوان ركن مهم قضايي سازمان تاسيس شده طبق مقررات اين اساسنامه تشكيل يافته و انجام وظيفه خواهد نمود.
ماده ۲- ديوان بينالمللي دادگستري عبارت است از يك هيات قضات مستقل كه بدون توجه به مليت آنها از ميان كساني انتخاب ميگردند كه عاليترين مقام اخلاقي را دارا بوده و هريك واجد شرايطي باشند كه براي انجام مشاغل عالي قضايي در كشور خود لازم است يا از جمله متبحرين در علم حقوق باشند كه تخصص آنها در حقوق بينالمللي شهرت به سزايي دارد.
ماده ۳-۱- ديوان مزبور مركب است از پانزده عضو بدون اينكه در ميان آنها بيش از يكنفر تبعه يك دولت باشد.
۲- در اين مورد كسي كه ممكن است تبعه بيش از يك دولت محسوب گردد تبعه كشوري محسوب خواهد شد كه معمولاً در آنجا حقوق مدني و سياسي خود را اعمال ميكند.
ماده ۴-۱- اعضاء ديوان بينالمللي دادگستري را مجمع عمومي و شوراي امنيت از ميان اشخاصي كه اسامي آنها به وسيله گروههاي ملي مربوط به ديوان دائمي داوري پيشنهاد ميگردند طبق مقررات زير انتخاب مينمايند:
۲- در مورد اعضاء ملل متحد كه در ديوان دائمي داوري نماينده ندارند داوطلبان به وسيله گروههاي ملي پيشنهاد خواهند شد كه دولتهاي آنها براي اين منظور و طبق شرايطي كه به موجب ماده ۴۴ مقاولهنامه لاه مورخ ۱۹۰۷ راجع به حل و فصل مسالمتآميز اختلافات بينالمللي براي اعضاء ديوان دائمي داوري مقرر است، معين ميگردند.
۳- شرايطي كه به موجب آن كشوري كه طرف اين اساسنامه است ولي عضو سازمان ملل متحد نيست ميتواند در انتخاب اعضاء ديوان شركت كند در صورتيكه موافقتنامه مخصوص وجود نداشته باشد، توسط مجمع عمومي به توصيه شوراي امنيت تعيين ميشود.
ماده ۵-۱- سه ماه قبل از تاريخ انتخابات، دبير كل سازمان ملل متحد اعضاء ديوان دائمي داوري را كه تبعه دولتهاي امضاء كننده اين اساسنامه هستند همچنين اعضاء گروههاي ملي را كه طبق فقره دوم ماده ۴ معين شدهاند كتباً دعوت مينمايد تا در مدت معيني به معرفي اشخاصي كه موقعيت اشغال مقام عضويت ديوان بينالمللي دادگستري را احراز ميكنند، مبادرت نمايند.
۲- هيچ گروهي نميتوان در هيچ مورد بيش از چهار نفر كه حداكثر دونفر آنها از مليت خود آن دسته باشد معرفي كند و در هيچ مورد ممكن نيست بيش از دوبرابر تعداد كرسيهاي خالي نامزد نمود.
ماده ۶- به هر گروه ملي توصيه ميشود كه قبل از اقدام به تعيين داوطلبان با عاليترين ديوان قضايي، دستگاههاي قضايي و از دانشكدههاي حقوق و فرهنگستانهاي ملي و شعبات ملي فرهنگستانهاي بينالمللي كه مخصوص مطالعات در علم حقوق هستند مشورت كنند.
ماده ۷-۱- دبير كل صورتي از اسامي كساني را كه به اين طريق معرفي شدهاند به ترتيب حروف الفبا تنظيم مينمايد. فقط اين اشخاص قابل انتخاب خواهند بود مگر در موردي ه به موجب فقره دوم از ماده ۱۲ پيشبيني شده است.
۲- دبير كل اين صورت را به اطلاع مجمع عمومي و شوراي امنيت ميرساند.
ماده ۸- مجمع عمومي و شوراي امنيت هر يك مستقلاً اعضاء ديوان را انتخاب مينمايند.
ماده ۹- در هر انتخاب، انتخاب كنندگان بايد در مد نظر داشته باشند اشخاصي كه براي عضويت ديوان بينالمللي دادگستري معين ميشوند نهفقط بايد شخصاً داراي شرايط مقرر باشند بلكه مجموعاً بتوانند نماينده اقسام بزرگ تمدنها و مهمترين نظامهاي قضايي جهان نيز باشند.
ماده ۱۰-۱- كساني منتخب محسوب ميگردند كه هم در مجمع عمومي و هم در شوراي امنيت داراي اكثريت تام بودهاند.
۲- در راي شوراي امنيت خواه براي انتخاب قضات و خواه براي تعيين اعضاء كميسيون مقرر در ماده ۱۲ هيچ فرقي بين اعضاء دائم و غير دائم شوراي امنيت گذاشته نخواهد شد.
۳- هرگاه آراء مجمع عمومي و شوراي امنيت به بيش از يكنفر از اتباع يك دولت داده شود فقط مسنترين آنها انتخاب ميگردد.
ماده ۱۱- هرگاه پس از جلسه اول انتخابات باز كرسيها خالي باقي بماند به طريق مذكور به انتخابات دوم و در صورت لزوم به انتخابات سوم نيز مبادرت ميگردد.
ماده ۱۲-۱- هرگاه پس از سومين جلسه انتخابات بازكرسيهايي خالي بمناند ممكن است در هر موقع خواه به درخواست مجمع عمومي و خواه به درخواست شوراي امنيت كميسيون مشتركي مركز از شش عضو كه ه نفر ا ز آنها را مجمع عمومي و سه نفر ديگر را شوراي امنيت معين ميكند تشكيل شود تا براي هر كرسي خالي اسم يكنفر را به اكثريت تام معين و آن را به منظور انتخاب جداگانه به مجمع عمومي و به شوراي امنيت پيشنهاد كنند.
۲- كميسيون مشترك ميتواند اسم هر شخصي را كه داراي شرايط مقرر بوده و حائز اتفاق آراء كميسيون باشد در صورت اسامي منظور دارد ولو اينكه اسم آن شخص در صورت اسامي اشخاصي كه به موجب ماده هفت معرفي شدهاند موجود نباشد.
۳- هرگاه كميسيون مشترك تشخيص دهد كه نميتواند به تامين انتخاب موفق گردد اعضاء ديوان بينالمللي دادگستري كه قبلاً معين شدهاند كرسيهاي خالي را در مدتي كه از طرف شوراي امنيت معين ميشود و از ميان اشخاصي كه در مجمع عمومي و در شوراي امنيت داراي راي بودهاند پر ميكنند.
۴- هرگاه آراء قضات به طور مساوي تقسيم شود راي مسنترين آنها قاطع خواهد بود.
ماده ۱۳-۱- اعضاء ديوان بينالمللي دادگستري براي مدت ۹ سال انتخاب شده و قابل انتخابات مجدد نيز خواهند بود معذلك در مورد قضاتي كه در انتخابات اول اعضاء ديوان معين ميگردند ماموريت ۵ نفر از آنها در انقضاي سه سال و ماموريت پنج نفر ديگر در آخر شش سال خاتمه پذير ميشود.
۲- قضاتي را كه ماموريت آنها بايد د دوره مقدماتي سه سال و شش ساله خاتمه يابد دبير كل ملل متحد فوراً پس از ختم اولين انتخابات به وسيله قرعه معين ميكند.
۳- اعضاي ديوان مادام كه جانشين آنها معين نشده است در شغل خود باقي خواهند بود و پس از تعيين جانشين نيز به كارهايي كه قبلاً به آن رجوع شده است رسيدگي خواهند كرد.
۴- در صورت استعفاي يكي از اعضاي ديوان بينالمللي دادگستري آن استعفا به رئيس ديوان مزبور داده ميشود تا به دبيركل ملل متحد ابلاغ گردد، به محض اين ابلاغ كرسي عضو مستعفي خالي محسوب ميشود.